Wyrokiem z dnia 28 października 2022 roku wydanym w sprawie o sygn. akt XXV C 2453/20 Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny ustalił nieważność umowy zawartej przez naszych Klientów z poprzednikiem prawnym Raiffeisen Bank International AG z siedzibą w Wiedniu, ponadto zasądził od Banku łącznie na rzecz naszych Klientów kwotę 454 512,96zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz obciążył Pozwanego kosztami procesu w całości.
W niniejszej sprawie pozew złożono w lipcu 2020 r., w toku procesu odbyła się 1 rozprawa, zaś na kolejnym posiedzeniu został już ogłoszony wyrok.
Sąd pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, ponieważ rozstrzygnięcie sprawy nie wymagało informacji specjalnych – w szczególności przyjęcie nieważności umowy czyniło zbędnym ustalanie wysokości nadpłat przy założeniu dalszego obowiązywania umowy.
Sąd pominął również dowód z zeznań świadków powołanych przez pozwanego, gdyż wskazywane okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia bądź świadkowie mieli nie tyle zeznawać o faktach, co przekazywać stanowisko strony, ewentualnie zeznawać o zagadnieniach dotyczących, które powinny być przedmiotem dowodu z opinii biegłego, a nie zeznań świadka.
Z tych samych względów Sąd pominął także dowód z przesłuchania stron.
Sąd uznał, iż umowa jest nieważna ze względu na zastosowanie w niej zasad ustalania kursów walut prowadzących do sprzeczności z naturą (właściwością) stosunku prawnego, stanowiących równocześnie niedozwolone postanowienie umowne – ze względu na skutek jaki wiąże się z wyeliminowaniem z umowy klauzul przeliczeniowych.
Zdaniem Sądu orzekającego zastosowana w umowie będącej przedmiotem sporu, konstrukcja indeksacji obarczona była wadą, która ostatecznie doprowadziła do nieważności umowy. Postanowienia regulaminu dotyczące zasad określania kursów waluty indeksacyjnej, stosowanych do wyliczenia salda kredytu, a następnie wysokości rat kapitałowo-odsetkowych są ukształtowane z naruszeniem właściwości (natury) stosunku prawnego, a więc z przekroczeniem określonych w art. 353(1) kc granic swobody umów.
Sąd uznał również, że przyczyną wadliwości umowy, prowadzącej do jej nieważności, był narzucony przez bank sposób ustalania wysokości kwoty podlegającej zwrotowi a w konsekwencji i wysokości odsetek – a więc głównych świadczeń kredytobiorcy. Ustalenie ich wysokości wiązało się z koniecznością odwołania się do kursów walut ustalanych przez bank w tabeli kursów. Tymczasem ani umowa, ani inne wzorce umowne mogące stanowić podstawę ustalenia treści łączącego strony stosunku prawnego, nie określały zasad ustalania tych kursów.
W będącej przedmiotem sporu umowie kwota podlegająca zwrotowi nie była ściśle oznaczona, jak również nie były wskazane jakiekolwiek szczegółowe, obiektywne zasady ich określania. Podkreślić przy tym trzeba, że nie ma znaczenia w jaki sposób bank w rzeczywistości ustalał kursy walut. Analizie w świetle przepisów regulujących granice swobody umów podlega treść lub cel czynności prawnej, a nie sposób wykonywania umowy.
Powyższe oznacza, że bankowi pozostawiono w istocie swobodne określenie zarówno kwoty wypłacanej, jak kwoty podlegającej zwrotowi przez kredytobiorcę, ponieważ ani umowa ani regulamin nie precyzują w jakikolwiek sposób, jak kredytujący bank wyznacza kursy walut w sporządzanej przez siebie Tabeli kursów. Zatem najpierw bank może w zasadzie dowolnie określić kursy walut w Tabeli kursów, a następnie przy ich wykorzystaniu jednostronnie określić kwotę w złotych w której uruchomi kredyt i jej relację do kwoty we frankach szwajcarskich, którą kredytobiorca ma zwrócić i która stanowić będzie podstawę naliczania odsetek.
Następnie, w trakcie określania wysokości świadczenia spełnianego przez kredytobiorcę, powtórzona zostanie zbliżona operacja – bank w oparciu o ustalony przez siebie kurs określi wysokość świadczenia kredytobiorcy wyrażonego w złotych polskich, którego spełnienie zwolni kredytobiorcę z zobowiązania.
Co więcej orzekający Sąd zwrócił również uwagę na fakt, iż nie ma żadnych ograniczeń umownych aby bank nawet kilkukrotnie w ciągu dnia ustalał nową Tabelę, co pozwoliłoby mu na wybór kursu z dowolnej Tabeli danego dnia. Nie ma przy tym znaczenia czy ustalając Tabelę kursów bank posługuje się wewnętrznymi procedurami i jaki jest ich kształt, gdyż nie stanowiąc elementu stosunku prawnego łączącego strony, również te zasady są zależne od woli banku i mogą w każdym momencie ulec zmianie.
Takie ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego naturę, gdyż wprowadza do stosunku zobowiązaniowego element nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej strony, bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów, zakreślających granice swobody strony, której przyznano uprawnienia kształtujące treść stosunku prawnego
Sąd w pełni podzielił stanowisko strony powodowej i uznał, że niedozwolony charakter mają postanowienia: a) § 2 pkt 2 Regulaminu w zakresie, w jakim odwołuje się do kursów według Tabeli, b) § 7 ust. 4 Regulaminu w zakresie, w jakim przewiduje zastosowanie kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu do przeliczanie wypłaconych w złotych środków na kwotę we frankach szwajcarskich; c) § 9 ust. 2 pkt 1 Regulaminu w zakresie, w jakim przewiduje zastosowanie kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu do ustalenia wysokości kwoty podlegającej spłacie (w złotych) oraz raty spłaty.
Podstawą do uznania postanowień dotyczących indeksacji za postanowienia niedozwolone jest również zróżnicowanie rodzajów kursów stosowanych dla przeliczeń kwoty kredytu z PLN na CHF, a następnie przeliczeń wysokości wymaganej spłaty z CHF na PLN. Zróżnicowanie pomiędzy kursem kupna i sprzedaży stosowanym dla określenia wysokości kapitału kredytu, a następnie wysokości spłaty uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami, a równocześnie rażąco naruszające interesy konsumenta.
Sąd uznał, że dodatkową przesłanką zasadności powództwa o ustalenie jest, zgodnie z art. 189 kpc, istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania ustalenia. Wykształconym w praktyce rodzajem powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego jest powództwo o ustalenie nieważności umowy.
Strona powodowa miała interes prawny w takim ustaleniu. Treść podpisanej przez strony umowy wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas, zgodnie z jego treścią wykonany. Ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorców o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron.